Morgen, op 7 juni, mogen de Ieren en Tsjechen naar de stembus. Op 8 juni zijn de Letten, Maltezen, Slowaken en Italianen aan de beurt. En de rest van de lidstaten mogen op zondag 9 juni stemmen. Maar in Nederland gaan we vandaag al, op een donderdag, terwijl we normaal gesproken op woensdag naar de stembus gaan.
De reden hiervoor is eenvoudig: “Vanwege Europese regelgeving moet er gestemd worden in een periode van donderdag tot en met zondag”, vertelt Hans Klok van de Kiesraad aan Editie NL. “Nederland heeft toen gekozen voor de donderdag, omdat dat het dichtst bij woensdag ligt.”
Cultuur
De traditie om in Nederland op woensdag te stemmen is al eeuwenoud. “We stemmen al meer dan 100 jaar op de woensdag”, zegt Klok. “Het uitgangspunt is dat zoveel mogelijk mensen moeten kunnen stemmen, daarbij is de Nederlandse cultuur is bepalend geweest voor de keuze voor woensdag.”
“Om religieuze redenen is nooit gekozen voor de vrijdag, zaterdag en zondag”, licht hij toe. “De maandag is onpraktisch, omdat de voorbereidingen van de verkiezing dan grotendeels in het weekend zouden vallen. En een belangrijk voordeel van de woensdag is ook dat de basisscholen, waarin veel stemlokalen zijn gevestigd, op die dag het minst worden belast.”
Handig moment
De datum van verkiezingen wordt bepaald aan de hand van de Kieswet en ligt voor vrijwel alle verkiezingen al vast. Maar er zijn uitzonderingen. “Bij een tussentijdse Tweede Kamerverkiezing, zoals vorig jaar, kijken we wel hoe de verkiezingsdatum valt” vertelt Klok. “In 2023 hebben we bijvoorbeeld geadviseerd om de verkiezing niet in de herfstvakantie te organiseren, want dan zijn veel kiezers niet in hun eigen gemeente.”
Klok gaat verder: “Ook moet je soms rekening houden met bijzondere evenementen. En als het Nederlands elftal een belangrijke wedstrijd moet spelen, dan kun je daar beter even goed over nadenken of dat een handig moment is.”
De beslissing om eventueel op een andere dag te gaan stemmen, ligt bij de politiek. “Vooralsnog is er geen meerderheid voor een andere dag en blijven we traditiegetrouw op woensdag stemmen.”
Kleine effecten
Uit onderzoek naar randzaken die reden kunnen zijn om níet te gaan stemmen – zoals het weer – blijkt in ieder geval dat de precieze stemdag niet zoveel invloed heeft. “Waarvoor we stemmen is uiteindelijk belangrijker”, vertelt hoogleraar politieke communicatie Claes de Vreese. “Slecht weer of de dag waarop we stemmen zal niet de doorslag geven.”
“Kiezers zijn gewoon mensen, dus gemak of ongemak speelt altijd wel mee”, gaat De Vreese verder. “Daarom moet je de drempel om te stemmen zo laag mogelijk maken. Denk aan: lange openingstijden en geen moeilijke registraties vooraf bijvoorbeeld.”
