Door Pieter Munnik, Fons Lambie en Roel Schreinemachers··Aangepast:
RTL
Iran heeft een Nederlander vrijgelaten die al vijf jaar vastzat in de beruchte Evin-gevangenis in Teheran en hoogstwaarschijnlijk het slachtoffer was van ‘gijzeldiplomatie’, zo blijkt uit een reconstructie van de politieke redactie van RTL Nieuws. De vrijlating kwam voor elkaar na intensieve onderhandelingen, waarbij Nederland ook een Iraanse gedetineerde moest laten gaan.
Het is de afgelopen jaren een publiek geheim in een plaats in Zuid-Holland. Hoe hun ex-dorpsgenoot Pim* eind 2019 plots alles kwijtraakte, toen de veiligheidsdiensten van het streng islamitische regime van Iran hem opsloten in een van de grootste gevangenissen van het land.
Pim was in de jaren daarvoor een nieuw leven begonnen in Iran, het land van zijn grote liefde, met wie hij getrouwd is. Familie en vrienden uit Nederland wonen in Iran het huwelijksfeest bij. Het bruidspaar is gelukkig in hun wijk in Teheran, waar ze volop meedraaien in de Iraanse maatschappij.
Pim beheerst het Farsi vloeiend en werkt dan al drie jaar als inkoper voor een toerismebureau dat zich richt op avontuurlijke vakantiegangers. In video’s wuift Pim de mogelijke veiligheidsrisico’s in het land weg. Iran is veilig benadrukt hij vanaf zijn dakterras. “Je kan er gewoon nog rondreizen.” Er lijkt geen vuiltje aan de lucht.
10 jaar cel
Toch gaat het gruwelijk mis. Pim is inmiddels eind twintig en zat de afgelopen 5 jaar opgesloten in een cel, in sectie 8 van de Evin-gevangenis. Een gevangenis die bekendstaat om martelingen en andere grootschalige mensenrechtenschendingen. Vele duizenden Iraniërs worden er vastgehouden, veel van hen worden uiteindelijk geëxecuteerd. Pim wordt beschuldigd van het samenspannen tegen de staat en moet van de rechter 10 jaar in Evin vastzitten.
Oud-celgenoten die RTL Nieuws spreekt, zijn vol lof over de jonge Nederlander. Hij zou naar omstandigheden gezond zijn en er beste van proberen te maken. Zo noemt iemand hem ‘de moeder van alle katten’ binnen het complex.
Gijzeldiplomatie
Maar contact met de buitenwereld is nauwelijks mogelijk. Bij vrienden groeit intussen de wanhoop, zij hebben geen flauw idee hoe Pim eraan toe is. Tegelijkertijd komen andere Europeanen wél vrij uit de gevangenis.
Vermoedelijk is Pim het slachtoffer van zulke, zogeheten gijzeldiplomatie. Het Iraanse regime arresteerde om die reden de afgelopen jaren al tientallen mensen uit het Westen. Na een schijnproces krijgen zij vaak jarenlange celstraffen opgelegd, waarna Iran hen later hoopt te kunnen ruilen voor Iraniërs die in het buitenland hun straf uitzitten.
Een bekend voorbeeld is de Belgische hulpverlener Olivier Vandecasteele, die in 2023 vrijkwam na een gevangenisstraf van 455 dagen. Een jaar later kwam ook de Zweedse EU-diplomaat Johan Floderus vrij, na een gevangenisstraf van 790 dagen.
Beiden kwamen pas vrij na een gevangenenruil met Iran en campagnes in de media. Sindsdien voeren zij acties voor andere slachtoffers die zonder reden nog vastzitten, naar schatting tussen de 20 en 40 mensen.
De zaak van de Nederlander is op verzoek van de familie nooit eerder in de publiciteit gekomen.
Moeizaam proces
Op de achtergrond verlopen pogingen om Pim vrij te krijgen intussen moeizaam. In 2023 hoort RTL Nieuws voor het eerst van de zaak. Wopke Hoekstra is als minister van Buitenlandse Zaken verantwoordelijk maar informeert de Tweede Kamer niet over het lot van Pim. Pas als Kamerlid Kati Pirina een informatieverzoek doet, worden Kamerleden in vertrouwen bijgepraat over Pim en een andere Nederlander die in 2023 werd opgepakt tijdens protesten tegen het regime.
Bij vragen van RTL Nieuws wijst Buitenlandse Zaken er nadrukkelijk op dat eventuele zaken van Nederlandse gedetineerden nu of in de toekomst er niet mee gebaat zijn als zij hier publiekelijk over communiceren.
Moedeloosheid
In de maanden daarna lijkt er weinig tot niets te veranderen. Over de toekomst van Pim heerst moedeloosheid. Komt hij ooit nog vrij? Of sterft hij straks in een Iraanse cel?
Als Caspar Veldkamp als minister van Buitenlandse Zaken aantreedt, wil hij het anders aanpakken dan zijn voorgangers, vertellen betrokkenen. Hij investeert in de relatie met zijn Iraanse collega Araghchi. Een aanpak die zich uiteindelijk uitbetaalt, klinkt het in Den Haag.
Veldkamp spreekt Araghchi meerdere malen, zowel telefonisch als ook persoonlijk. In november vorig jaar ontmoetten beide ministers elkaar in Amsterdam. Een foto waarop Veldkamp en Araghchi beiden glimlachen gaat al snel het internet over.
Het levert Veldkamp forse kritiek op van regeringspartijen VVD en PVV. VVD-Tweede Kamerlid Eric van der Burg stelt dat Nederland ‘geen enkel belang’ met Iran deelt.
Veldkamp zegt naderhand dat het wel zaak is om met de Iraniërs contact te hebben. “Het feit dat je in gesprek gaat betekent niet dat je door de knieën gaat”, aldus de bewindspersoon.
Deal in de maak
Op 22 februari heeft Veldkamp opnieuw contact met Teheran. Beide ministers maken via hun socialmediakanalen bekend dat er is gesproken over ‘ontwikkelingen in het Midden-Oosten’.
Diezelfde dag maakt Iran bekend dat Nederland een Iraanse man vrijuit laat gaan, die zeker sinds 2022 vastzit in een Nederlandse cel. Het gaat om Mehdi Kiasti, die in Nederland werd gearresteerd op verdenking van het omzeilen van Amerikaanse sancties. De Verenigde Staten vroegen oorspronkelijk om zijn uitlevering, maar Washington verliest interesse als president Trump het Witte Huis betreedt. Het komt de zaak van Pim ten goede.
Akkoord
Nederland ziet nu de mogelijkheid om een deal te sluiten, waarbij de investering in de relatie met Teheran door Veldkamp ook zijn vruchten moet afwerpen. Het lukt. Na vijf jaar, en na meerdere mislukte pogingen, bereiken de ministers een akkoord. In het diepste geheim komt Pim vrij. Hij heeft het land inmiddels verlaten.
* De politieke redactie van RTL Nieuws sprak met verschillende bronnen, die alleen op basis van anonimiteit over deze vertrouwelijke zaak willen praten. Pims naam is om privacyredenen gefingeerd.
Hoe hard het regime van Iran optreedt, leggen we je uit in deze eerdere video:
