In totaal zijn nu 150 kinderen van maffiosi geplaatst in pleeggezinnen, opvanghuizen of bij andere familieleden. In veel gevallen zelfs aan de andere kant van het land.
De meeste moeders van deze kinderen mogen af en toe contact met ze hebben. Dat geldt niet voor veel vaders, die rechters over het algemeen als gevaarlijker beschouwen. Dertig moeders zouden ervoor hebben gekozen om zich bij hun kinderen te voegen, van wie zeven kroongetuige zijn geworden tegen de familie waar ze ooit bij hoorden.
Altijd angst voor wraak
“Ik wist dat het niet genoeg zou zijn om alleen maar van buurt of sociale kring te veranderen”, vertelt een van deze moeders tegen persbureau AFP. “We moesten weg van alles in die wereld, van die hele mentaliteit.” In het holst van de nacht stopte ze haar zesjarige tweeling in een auto. Rechters hadden geregeld dat ze vanuit Calabrië, in het zuiden van Italië, naar een geheime locatie in het noorden zouden vliegen. Pas in het vliegtuig was ze iets minder bang, hoewel de angst voor wraak er altijd is.
Kinderrechter Roberto Di Bella zag in 2011 hoe de minderjarigen die in de rechtbank moesten verschijnen, de kinderen waren van de maffiabazen die hij jaren daarvoor had berecht. Ze kregen het met de paplepel ingegoten, leek het.
Daarom zette hij het project Liberi di Scegliere op (‘Vrij om te kiezen’). Die naam verwijst niet naar de uithuisplaatsingen van de kinderen, want die wordt door de rechter opgedragen en is onvrijwillig. Maar het project heeft als doel kinderen te laten zien dat het mogelijk is om een andere weg in te slaan dan het enige, criminele, leven dat ze kennen. Ze krijgen begeleiding van psychologen en sociaal werkers. Sommigen gaan studeren of doen vrijwilligerswerk.
Met het weghalen van kinderen uit hun omgeving hoopte Di Bella ze te beschermen en criminaliteit terug te dringen, doordat de maffiacultuur niet aan ze wordt overgedragen of aangeleerd. Zo hoopt hij ook de macht van de maffia, die in grote mate steunt op familierelaties, te breken.
‘Kritiek onterecht’
Er kwam veel kritiek op het project. Di Bella werd een ‘kinderdief’ genoemd, niet alleen door leden van de maffia. De van oorsprong katholieke Italiaanse samenleving hecht veel waarde aan het gezin.
Maar volgens de Italiaanse overheid is dat onterecht en is het project een succes gebleken in de regio Calabrië, waar de machtigste maffiaorganisatie van Italië gevestigd is, de ‘Ndrangheta. Daarom wil de overheid zich nu ook richten op kinderen van de Cosa Nostra op Sicilië, en de Camorra in de regio Campanië (met Napels als hoofdstad).
In 2020 verscheen een documentaire over het project:
De hechte maffianetwerken maken veel gebruik van bedreiging en geweld. Di Bella vertelde aan persbureau AFP dat hij zelfs een keer een minderjarige moest berechten die zijn eigen moeder had geprobeerd te vermoorden om de familie-eer hoog te houden. Volgens de BBC zijn er inderdaad succesverhalen van kinderen, en zelfs van hele gezinnen, die aan het maffialeven ontsnapten.
Uit een onderzoek naar achttien van dit soort rechtszaken bleek dat in veel gevallen moeders zelf de hulp van rechters inschakelden ‘in een poging hun kinderen te redden van de toekomst die hen te wachten stond’.
Recht op gezond opgroeien
Hoewel Di Bella wordt beveiligd, zag persbureau AFP één brief in van een maffiabaas die kroongetuige was geworden en hem juist bedankte. “Ik herinnerde me dat ik zelf een jongen was, en zag toen in gedachten mijn zoon voor me… [en ik wist] dat ik het juiste had gedaan.”
De nationale coördinator van het project zei tegen BBC dat rechters deze beslissing niet lichtzinnig nemen. “Elk kind heeft het recht om in zijn of haar kerngezin te leven, tenzij dat in strijd is met het recht om fysiek en psychologisch gezond op te groeien.”
Het eerder genoemde onderzoek beschrijft dat rechters kijken naar verschillende aspecten: of het kind zelf crimineel gedrag vertoont en/of daartoe wordt gedwongen, in hoeverre hij of zij wordt ‘gehersenspoeld’ met de maffiawaarden, en of er sprake is van verwaarlozing.
Rechters beroepen zich daarbij op het VN-Verdrag voor de Rechten voor het Kind (1989). Daarin staat dat elk kind het recht heeft om ‘opgevoed [te worden] in de geest van vrede, waardigheid en vrijheid’. Ouders moeten bescherming en zorg bieden aan kinderen. Als ze dat niet doen en het welzijn van het kind daardoor in gevaar komt, moeten overheden ingrijpen.
‘Verdomd goede argumenten’
Maar in dat kinderrechtenverdrag staat ook dat moet worden gehandeld in het belang van het kind, en dat kinderen geen kwaad moet worden gedaan, waarschuwt hoogleraar jeugdzorg Peer van der Helm, gespecialiseerd in uithuisplaatsing van Nederlandse kinderen.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het traumatisch is voor een kind om uit huis te worden geplaatst. Kinderen ervaren het eerder als straf dan als bescherming. “Dat betekent dat een rechter met verdomd goede argumenten moet komen om toch te beslissen dat een kind niet meer bij zijn ouders mag wonen,” zegt Van der Helm.
De hoogleraar vreest dat in dit project oneigenlijke argumenten kunnen worden gebruikt. “Het risico bestaat dat wordt voorgedaan alsof de uithuisplaatsing in het belang van het kind wordt gedaan, maar het eigenlijk een wraakmaatregel is tegenover de maffia.”
Het onderzoek naar de achttien rechtszaken in Calabrië erkent dat er meerdere belangen spelen: “Het eindpunt is niet alleen de bescherming van kinderen, maar ook het voorkomen van de overdracht van de maffiacultuur.” Di Bella ontkende dat eerder in een interview met The Guardian: “Het enige wat we willen doen, is levens redden.”\
‘Per zaak bekijken’
Het gaat er volgens Van der Helm om dat een rechter per zaak moet bekijken of een kind in een criminele familie daadwerkelijk onveilig is. Een kind mag alleen uit huis worden gehaald als het van een onveilige naar een veilige omgeving gaat, maar het argument mag niet zijn om de maffia te straffen of de cirkel van criminaliteit te breken. Met andere woorden: “Het mag niet zo zijn dat het familierecht wordt aangewend, maar dat het eigenlijk gaat om het strafrecht dat op een indirecte manier wordt toegepast.”
Volgens Van der Helm moeten Italiaanse rechters in Campanië en Sicilië daarom ook goed kijken naar de balans tussen de schade die uithuisplaatsing oplevert, en de schade die kinderen oplopen als ze blijven waar ze nu zijn.
