Door Marjolein Koster··Aangepast:
RTL
Hij staat bekend als een van de mooiste rivieren van Europa: de Una. De bron ligt in Kroatië en van daaruit kronkelt hij naar buurland Bosnië en Herzegovina. In het helderblauwe water leven zeldzame diersoorten en omwonenden gebruiken het als drinkwater. Maar met de bouw van een waterkrachtcentrale dreigt een ecologische ramp.
“Ik ben al vanaf 6 uur vanochtend op pad. Vandaag is de dag van het grote protest”, zegt Ulrich Eichelmann, een Duitse ecoloog en CEO van Riverwatch, een vereniging die zich inzet om de rivieren in Europa te beschermen. Al meer dan een week houdt Eichelmann samen met een groepje andere mensen de graafmachines tegen. “Ze beginnen meestal rond half 12, dus dan moeten we zeker zorgen dat we er zijn.”
Ongeveer een maand geleden arriveerden de graafmachines om de waterkrachtcentrale te bouwen. “Het eerste wat we merkten was dat ons drinkwater meerdere dagen werd afgesloten”, vertelt Tanja Rastović, woordvoerder namens de lokale ngo uit het dorpje Srb. “We zaten nota bene midden in een hittegolf.” Toen de leidingen weer waren hersteld, was het water volgens Rastović modderig door de werkzaamheden en onveilig om te drinken. Meerdere dorpen in de omgeving zijn hier de dupe van.
De omgeving is erg dunbevolkt en Rastović vroeg daarom activisten uit de hele regio hen te komen steunen. “We zien opnieuw een aanval op een regionale rivier”, zegt Lejla Kusturica van de ngo ACT uit Bosnië. Afgelopen week deed ze vijf dagen mee met het protest.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
“Het is geweldig dat lokale gemeenschappen opstaan en de rivier verdedigen. We geven alle steun die mogelijk is, we kunnen niet toestaan dat de rivier in pijpleidingen belandt. De Una is zo belangrijk voor Bosnië, ze is onderdeel van de identiteit van mensen hier.”
Dat bevestigt Rastović: “De Una is zo’n bijzondere rivier. Smaragdgroen, een van de diepste bronnen ter wereld, de bron van het leven. Als er een waterkrachtcentrale komt zal die schoonheid verloren gaan, zullen de vissen, de vlinders en de witte rivierkrabben hier verdwijnen.”
Illegaal
De aannemer die deze waterkrachtcentrale wil bouwen, Pipra, beschikt niet over de juiste papieren. Het bedrijf heeft geen document waaruit blijkt dat het de mogelijke gevolgen voor de natuur heeft onderzocht.
De bron van de rivier de Una is namelijk Natura 2000-gebied, een zogeheten pan-Europees Ecologisch Netwerk dat de meest bijzondere en waardevolle natuur van de EU moet beschermen. Natuurgebieden die deze status hebben, moeten voldoen aan strenge regels – die in dit geval in Kroatië dus niet nageleefd worden.
Daarnaast zal de bouw van deze waterkrachtcentrale ook gevolgen hebben voor buurland Bosnië. De Una stroomt namelijk al na een paar kilometer dat land binnen. Daar is het onderdeel van het Nationaal Park Una, dat óók een beschermde status heeft. Bovendien staat dit gebied op de voorlopige lijst om UNESCO-erfgoed te worden.
Hierdoor leidt de constructie ook tot een grensconflict. De burgemeester van de stad Bihac, waar de Una dwars doorheen gaat, zegt tegen het Bosnische medium N1 dat hij de Kroatische autoriteiten om uitleg heeft gevraagd. “Het heeft zeker gevolgen voor de biodiversiteit en het ecosysteem van de rivier de Una, en dat is iets wat wij niet zullen toestaan.”
Bovendien, zeggen de activisten, is de bouwvergunning die het bedrijf heeft, ook niet helemaal zuiver verkregen. “Er is wat geld op tafel gelegd, maar niemand wil daar iets over zeggen. Het is als een omerta: iedereen werkt mee aan deze corrupte deal, zelfs de politie,” zegt Eichelmann.
Jaren geleden zou de toenmalige minister van economie de vergunning hebben verstrekt. De huidige minister van milieu heeft de inspectie gevraagd het project een halt toe te roepen, maar die beroept zich op de uitgegeven vergunning. “We hebben premier Plenkovic gevraagd de knoop door te hakken. Hij is degene die hierover kan beslissen.”
3000 waterkrachtcentrales
De strijd tegen de waterkrachtcentrale in de Una-rivier staat symbool voor iets groters. In totaal staan op de Balkan 2.796 van dit soort projecten gepland. Organisaties als Riverwatch inventariseren ze allemaal en houden het bij op hun websites. Veel daarvan zijn kleine waterkrachtcentrales: een betonnen constructie dwars over de rivier met daaraan een pijpleiding waar het water door stroomt. Op die manier kan energie worden opgewekt.
Het lijkt daarom misschien minder ingrijpend dan een grote dam, maar dat is het niet, zeggen de experts. “Een kleine waterkrachtcentrale doet hetzelfde met een kleine rivier als een dam doet met een grote rivier”, zegt Eichelmann. Die zorgt er namelijk voor dat op bepaalde plekken de rivier droog komt te liggen, terwijl op andere plekken het waterniveau stijgt. Dit kan onherstelbare schade aanrichten aan de biodiversiteit, die erg rijk is in de Una. Er leven endemische en zeldzame planten en vissen.
Waterkracht is een hernieuwbare bron van energie en lijkt daarom duurzaam, maar is in veel gevallen schadelijk voor de biodiversiteit. Afgelopen februari werd in het Europees Parlement nog de EU Nature Restoration Law aangenomen. Hierin is opgenomen dat in 2030 liefst 25.000 kilometer aan rivier moet worden hersteld en dat die juist moet worden ontdaan van waterkrachtcentrales. “Wie bedenkt dan in hemelsnaam dat het logisch is om tegelijkertijd een van de mooiste rivieren te verwoesten?” zegt Eichelmann gefrustreerd.
“De Una is een van de weinige wilde rivieren van Europa. Van de bron tot de monding in de Sava, de rivier is nog compleet onaangetast. Dat is erg uniek, de Una is een soort van heilig. Ik had nooit gedacht dat iemand het zou aandurven om dit te verwoesten.”
Schade nog te herstellen
Zowel Eichelmann als Kusturica hoopt dat het protest ervoor zal zorgen dat de bouw van de waterkrachtcentrale niet doorgaat. “Als we dit niet stoppen, zullen ze alleen maar verdergaan en nog meer natuur verwoesten. De schade is nu nog niet onomkeerbaar”, zegt Eichelmann. “Er is nog geen beton gestort en als de graafmachines nu stoppen, dan kan de rivier zich in twee tot drie jaar weer herstellen.”
